1989 – rok przełomu (ocena 7/10)
Wydarzenia, które zadecydowały o naszej teraźniejszości - w obiektywnej, bezstronnej konwencji dokumentalnej.
Dwanaście miesięcy 1989 roku zmieniło Polskę i cały świat. Rozpoczyna się od debaty telewizyjnej Lecha Wałęsy z Alfredem Miodowiczem – ówczesnym szefem OPZZ. Wbrew obawom nieprzewidywalny szef Solidarności wychodzi z niej zwycięsko ujawniając na wizji brak perspektyw komunistycznej władzy. Ta nie ma już wyjścia i decyduje się na kompromis: wpierw ten tajny w Magdalence, potem jawny przy świetle kamer telewizyjnych przy Okrągłym Stole. Dochodzi do czwartoczerwcowych wyborów, w których skala zwycięstwa Solidarności zaskakuje wszystkich. Komunistom udaje się jeszcze przeforsować Generała Wojciecha Jaruzelskiego na pierwszego prezydenta 3RP, ale rząd obejmują już ludzie opozycji, z planem gospodarczym Leszka Balcerowicza. Jak domek z kart padają ościenne kraje socjalistyczne: zburzenie Muru Berlińskiego, aksamitna rewolucja w Czechach, odejście dyktatorów w Bułgarii i Rumunii. Rok 1989 zmienia układ sił na świecie i wpływa na przyszłość milionów Polaków.
Dzisiaj z perspektywy czasu to już wydarzenia historyczne. W dodatku kontrowersyjne i często odmiennie oceniane. Zgodzić się może jedynie z tym, że był to rok przełomu. Ale czy pełnego i właściwego to już inna sprawa. Twórcom tego dokumentu udaje się jednak odejść od współczesnego sporu o ocenę tych wydarzeń. Przedstawiają kluczowe wydarzenia na podstawie archiwalnych materiałów oraz wspomnień bezpośrednich uczestników. Co ważne czynią to w konwencji czytania przez lektora wspomnień, albo autentycznych wypowiedzi. Pozwala to zachować bezstronność i pozwolić widzowi na własną interpretację. Unika się dzięki temu „gadających głów”, a film ma odpowiednie tempo w chronologicznym podziale na kolejne miesiące. To duża sztuka dobrać do stosunkowo krótkiego filmu praktycznie wszystkie najważniejsze elementy, także takie które są dzisiaj zapominane, chociażby skalę protestów przeciwko porozumieniu z władzą także wśród części opozycji oraz społeczeństwa – i to głównie młodzieży. Atutem jest bardzo dużo wypowiedzi tzw. „ulicy” pokazujących nastroje społecznie dużo lepiej niż przemyślenia polityków.
„1989” ma więc przede wszystkim wartość historyczną, w kompleksowy sposób prezentując syntetyczne podsumowanie najważniejszych, ale także i epizodycznych wydarzeń które wpłynęły na upadek komuny. Dodatkowo udało się wkomponować wydarzenia zagraniczne, a sceny upadku muru berlińskiego, czy waszyngtońskiego przemówienia Wałęsy należą do wzruszających. Szczególnie dla nas, którzy pamiętają atmosferę tych czasów. Ale także tłumnie zgromadzona młodzież odłożyła telefony i w ciszy z zaciekawieniem oglądała ten dokument.
Można mieć pewien niedosyt, ze względu na ograniczony czas – wydaje się że jeszcze kilkanaście materiałów archiwalnych spokojnie by się zmieściło, bez wrażenia przynudzania. Problem jest również z dźwiękiem, na niektórych materiałach zachował się bardzo słabo, nawet twórcy uciekają się do zabiegu pokazywania napisów, i wydaje się że powinni to czynić częściej.
Film powstał na 25 lecie wyborów 4 czerwca, jeszcze pod patronatem poprzedniego Prezydenta, jednak jego obiektywność w doborze materiałów nie przeszkadza krytykom ówczesnych porozumień. To solidny materiał historyczny, który należy pokazywać i nad nim dyskutować. Szczególnie że zbliża się okrągła 30 rocznica, a niestety okres 3RP mocno uprościł analizę tamtych wydarzeń. Z ciekawostek, w filmie pojawia się trzech pierwszych prezydentów po przełomie, ale nie ma oczywiście kolejnych dwóch.
Plusy:
dobór materiałów
wypowiedzi ulicy
lektor czytający wspomnienia
spójny podział miesięczny
wzruszające sceny upadku komuny
montaż
Minusy:
za krótki
dźwięk
poczucie zmarnowanej historycznie szansy
Zwiastun:
Produkcja: Polska
Rok: 2014
Gatunek: dokument
reżyseria: Michał Bielawski
montaż: Grzegorz Mazur
występują: Lech Wałęsa, Alfred Miodowicz, Czesław Kiszczak, Lech Kaczyński, Wojciech Jaruzelski, Adam Michnik, Leszek Balcerowicz, Tadeusz Mazowiecki, Jacek Kuroń, Bronisław Geremek, Aleksander Kwaśniewski
